eftir Jakob T. Arnars
Síðastliðin ár hefur nokkrum bókum í sagnaröð Terry Pratchett um Diskheiminn (e. Discworld) verið snúið yfir í form kvikmynda. Fyrsta bókin sem fór í gegnum þessa umbreytingu var Hogfather, sem fjallar um dauða og endurholdgun jólaföðurs þessa disklaga heims.
Síðan þá hafa komið út tvær myndir til viðbótar, The Colour of Magic og Going Postal, sem gerðar eru eftir samnefndum bókum. Báðar eru þær fínar útaf fyrir sig, en virðast þó ekki takast að fanga rétta andrúmsloftið. Undir því liggja tvö atriði. Annars vegar drungi og kómík.
Í hvert skipti sem undirritaður les bók sem gerist í Diskheimi þá virðist hvíla mikill drungi á umhverfinu. Alls staðar leynast hættur, skuggar, myrkur og morð. Mjög oft eiga atburðir sér stað á næturnar, kvöldin eða undir þungri skýjahulu. Hins vegar þegar það er dagur þá er hvíla hætturnar nær stanslaust í skuggunum. Hvert sem augað lítur steðjar einhvers konar hætta að persónum sögunnar. Þetta viðhorf til umhverfisins er sett fram strax í fyrstu tveimur bókunum, The Colour of Magic og The Light Fantastic, en kvikmyndin The Colour of Magic tekur einmitt á þessum tveimur bókum. Þar er aðalsöguhetjan Rincewind sem er hin fullkomna skræfa, þ.e. hann reynir að flýja út úr öllum sínum aðstæðum. Heimurinn er honum hættulegur og vill hann koma sem minnst nálægt honum.
Þetta snýst um myndmálið og hvernig það er látið segja söguna. Það sem grípur flesta er húmorinn í sögunum, þess vegna er það skiljanlegt að hin myndræna frásögn miði við hið vanalega myndmál húmorískra mynda. Og þá er komið að atriði tvö.
Vandamál undirritaðs er það hvernig húmorinn er borinn fram í þessum myndum. Í bókunum finnast margskonar gerðir, s.s. undirliggjandi húmor, leikur að orðum, hugarfarslegur, svartur, absúrd og síðast en ekki síst, kómískur húmor. Það sem ég meina með kómískum húmor er myndrænn húmor sem samsvarar sér einna best í teiknimyndum, hvort sem er í blöðum, tímaritum eða sjónvarpi. En slíkan húmor hefur reynst frekar erfitt að færa yfir í leiknar myndir, þó að svo ætti í raun ekki að vera. Það voru gömlu meistararnir sem kunnu þá list, eins og Chaplin eða Laurel og Hardy. Þessi list hefur glatast að nokkru leyti með tímanum og hefur illa gengið að ná sömu hæðum. Dágott magn af húmor sagnanna er samt sem áður hugarfarslegur, þ.e. gerist í huga aðalpersónanna og er það ekki gefið mál að útfæra slíkt yfir á myndmál. Það er tiltekinn galli.
Annan galla sem má nefna, er sjónarmið breskra framleiðenda á kómískum húmor. Segja má að þeirra sjónarmið sé útfrá myndmáli grínþátta í bresku sjónvarpi. Það myndmál er ósköp grunnhyggið, einfalt myndmál þar sem lítið sem ekkert er af sérstökum vinklum. (Terry Gilliam er einn þekktasti leikstjórinn sem má segja að sérhæfi sig í slíkum vinklum og má þá benda á myndir eins og Brazil, 12 Monkeys, Fear and Loathing in Las Vegas og Tideland.) Sem er frekar sorglegt þegar litið er til annarra breskra sjónvarpsmynda eða stuttra þáttasería á borð við Sherlock, Red Riding og Little Dorrit. Þær myndir/þættir falla undir flokk dramatískra verka en myndmál í slíkum þáttum ýtir frekar undir að áhorfandinn tengist persónum sögunnar.
Af Diskheima-myndunum þremur er það fyrsta myndin, Hogfather, sem hefur komið einna best út…
Af Diskheima-myndunum þremur er það fyrsta myndin, Hogfather, sem hefur komið einna best út og má þar þakka að hluta til þeirri staðreynd að myndin gerist á einni nótt. Þannig að umhverfið er nær ávallt frekar dökkt og myrkvað. Ástæðan fyrir því að það virðist virka betur er vegna þess að það setur upp fína andstæðu gagnvart húmornum, alveg eins og það kemur fram í sögunum. Sama má segja um ef farið er frekar út í hina skrítnu vinkla, sem gera umhverfið jafnan furðulegt, súrrealískt og algjörlega úr öðrum heimi.
Einnig það sem gekk svo fínt upp í Hogfather en ekki í t.d. Going Postal, er hin breska þrjóska um að hafa menn vappandi um í búningum. Dauðinn virkaði vel í fyrstu myndinni en golems koma engan veginn rétt út í Going Postal. Stundum virka búningar og stundum ekki og það er á ábyrgð leikstjórans að vita og þekkja muninn. Myndirnar eru því frekar flatar yfir heildina: Umhverfið er flatt, myndmálið er flatt og þar af leiðandi virðast bæði persónur og húmor virka flatari en raun ber vitni. Hins vegar ef umhverfið væri sett upp sem myrkur, súrrealískur heimur þá ætti húmorinn að stökkva sjálfkrafa skýrt fram í sviðsljósið. Þrátt fyrir þessa galla myndanna mun undirritaður bíða vongóður og af eftirvæntingu eftir næstu mynd. En efast um að þessir gallar verði leiðréttir í bráð. Ætli það væri ekki best að kalla til Terry Gilliam.